जन्मदिन किन मनाउने

जन्मिएको दिनलाई जन्मदिन भनिन्छ, चाहे मान्छे होस् वा कुनै अन्य जीव । एउटा सिङ्गो जीवनमा जन्मदिन एकपटक आँउछ, केवल एकपटक, जुन कुरा न जन्मिनेले चाल पाउँछ न जन्माउनेले यही दिन जन्माउँछु भनेर इच्छा गरेर हुन्छ । जगजाहेर छ जन्मदिन त हामीले नजानेरै त्यसै दिन मनाइसक्यौँ जुन दिन हामी च्याँच्याँ गर्दै यो धर्तीमा पदार्पण गर्यौं । 

बर्सेनि आउने त्यो कथित ह्याप्पी बर्थ डे वास्तवमै बर्थ डे होइन । त्यो जन्मस्मृति मात्र हो । जन्मस्मृति एउटा आधार लिएर मनाइन्छ, जस्तै कसैले तारिख मान्छन्, कसैले गते त कसैले तिथि । हो, बर्थ डेमा सबै ठ्याक्कै मिलेको हुन्छ तर जन्मस्मृतिमा केवल एक थोक । त्यसैले वार्षिक आउने उक्त दिनलाई जन्मदिन भनेर मनाउनु स्वयंमा एउटा भ्रम हो । जन्मदिनका वार्षिकीहरूलाई जन्मदिन भनेरै हामीले धेरै जन्मदिन मनाइसकेका छौं ।

जन्मस्मृति वा ‘कथित जन्मदिन’ मनाउने परम्पराका सम्बन्धमा बहस जरुरी छ । जन्मस्मृति आफ्नै प्रयासले ल्याइएको परिवर्तन होइन, यो त आफसे आफ आउने प्रक्रिया हो अनि यो कुनै महत्वपूर्ण प्राप्ति पनि होइन, बरु उल्टै एक थप अमूल्य वर्षको अवसान हो । सबैको जीवनमा नचाहेरै पनि बारम्बार आइरहने यो जन्मस्मृति मनाइरहनुको कुनै तुक छैन । 

यसै पनि हामीसँग टाइम पास र रमाइलो गर्न यति धेरै चाडपर्व एवं बिदाहरू छन् । फेरि पनि हामी किन प्रत्येक सदस्यको जन्मदिन खोजी–खोजी मनाउन उद्यत छौँ  ? के हामीसँग कुनै कामै नभएर हो ? कसैसँग काम छैन, समय छ, त्यसैले उनीहरू हरदिन उत्सव खोजी हिँड्छन् । कसैसँग पैसा धेरै छ र हरक्षण खर्च गर्ने बाटो पहिल्याउँछन् । 

समय–समयमा पारिवारिक जमघट हुनु आवश्यक छ तर बर्थ डेका रूपमा त्यो आवश्यक छैन । किनभने प्रत्येक बढ्दो जन्मस्मृति दिवसले घट्दो आयुलाई प्रतिविम्बित गर्छ । जन्मिएका हरेक चिजको मृत्यु निश्चित छ जुन अजय सत्य हो, कतै जन्मदिन भनेर शब्दोच्चारण गरिरहँदा त्यही शब्दसिक्काको अर्को पाटोमा मरणदिन स्वत: मिसिएर आउँछ, तसर्थ दिनानुदिन मृत्युतर्फ अग्रसर भैरहेको कटु सत्यलाई सङ्केत गर्ने त्यो अङ्कलाई सम्झेर बरु शोक गर्नुपर्ने हो, सेलिब्रेसन होइन । 

हाम्रा पितापुर्खाहरू एउटै जन्मदिन नमनाई सय वर्ष बाँचे । अहिले जतिसुकै फुर्तीफार्तीका साथ ह्याप्पी बर्थ डे, गड ब्लेस यू वा लङ लिभ ढिस्कानो भने पनि कसैको आयु एक सेकेन्ड पनि बढ्नेवाला छैन । सही हो, मानिस प्रशंसा रुचाउने स्वार्थी प्राणी हो, उसले हरकृत्य गरेर कम्तीमा वर्षको एक दिन सबैले आफूलाई उपहार दिएर भगवानसरि पुजून् र विस गरुन् भनेर जन्मस्मृतिको चाँजोपाँजो मिलाएको हुन्छ, तैपनि अरूको विसले शताब्दी काट्न गाह्रै छ । 

अरूको अनुकरण गर्ने संस्कृतिमध्येको चरम उदाहरण बर्थ डे सेलिब्रेसनलाई लिन सकिन्छ । पश्चिमा जीवनशैलीको अभिन्न अङ्ग बनेर रहेको यो सेलिब्रेसन आज ढुक्कै हाम्रो घरदैलोसम्म आइपुगेको छ । बर्थ डेमा बालबालिकाहरूलाई साथीहरूबीच चकलेट बाँड्न लगाइन्छ, जुन कार्यलाई अभिभावकले प्रायोजन तथा स्कुलले संयोजन गरिदिएको पाइन्छ । हामी आफ्ना सन्तानलाई चकलेट बाँड्ने पाश्चात्य प्रथा सिकाउँछौँ, तर चकलेट खाइसकेपछि दाँत ब्रस गर्न र चकलेटका खोल जथाभावी नफाल्न भन्दैनाँै । कल्चर कपी नै गरे पनि हुबहु कपी गर्दैनाँै हामी, किनभने हाम्रो बानी नै क्षणिक र हेर्दा आनन्द लाग्ने कुरा मात्र अवलम्बन गर्ने छ । 

अभिभावकहरूले नै बर्थ डे सेलिब्रेसनको नाममा अनावश्यक र चर्को होडबाजीको संस्कार भित्र्याएका छन् । उनीहरू सोच्छन्– कान्छो छोराको साथीको बर्थ डेमा त्यत्रो केक काटेका थिए ? अब हाम्रोमा त्योभन्दा ठूलो र एम्ब्रोइडरी गरेको केक । अनि अर्कोले साइकल गिफ्ट दिएको देखेर मोटरसाइकल किन्दिन पछि पर्दैनन् कोही । कुनै कक्षामा वर्षमा दुई पटक बर्थ डे मनाउने बालबालिका पनि भेटिन्छन्, अनि त्यही कक्षामा बर्थ डे नै नमनाउने बालक भयो भने बिचरा उसको त बेइज्जत नै हुन्छ । उसको झगडाले आजित भएर पैसा नहुने आमाबाबुहरूले समेत ऋणपान गरेर भए पनि एक प्याकेट चकलेट किनिदिनैपर्छ । सस्तै भए पनि बेलुकीपख केक काटिदिनैपर्छ । यो आवश्यकता होइन, देखासिकी हो । 

केटाकेटीलाई कसरी सिकाउने बचत गर्न

sampada

हरेक आमाबुबा आफ्ना सन्तानलाई राम्रो शिक्षा-दीक्षा दिने प्रयास गर्छन्। त्यसैले उनीहरू आफ्ना सन्तान असल बनी कुनै न कुनै क्षेत्रमा सफलता हासिल गरेको देख्न चाहन्छन्। उनीहरू आफ्ना छोराछोरीलाई पढाइका साथै खेलकुद, गीत, संगीत एवं नृत्यमा पनि पोख्त बनाउने धोको हुन्छ। यद्यपि हामीले आफ्ना छोराछोरीलाई पैसाको मूल्य बुझाउने शिक्षा कहिल्यै दिएका छौं ? सम्भवतः छैनौं। यस किसिमको काम थोरै अभिभावकले मात्र गरेका होलान्।

पैसाको मूल्य सम्झाउनुको अर्थ यो होइन कि उनीहरू 'मनी माइन्डेड' बनून्। यसको आशय हो, उनीहरूमा पैसा बचत गर्ने बानीको विकास होस्। यदि आफ्ना सन्तानमा पैसा बचत गर्ने बानीको विकास गराउन चाहने हो भने निम्न कुरामा ध्यान पुर्‍याउनुपर्छ।

-    आफ्ना सन्तानलाई त्यस दिनदेखि पैसाको हिसाब-किताब सिकाउन थालांै, जुन दिनदेखि उनीहरूले अंक जोड-घटाउ गर्न सक्छन्। बालबालिकालाई कथा एवं खेलको माध्यमबाट पैसाको महत्वसम्बन्धी शिक्षा दिनुपर्छ।

-    जब-जब शिशु बढ्दै जान्छन् तब-तब उनीहरूको माग पनि बढ्दै जान्छ। विस्तारै-विस्तारै उनीहरूलाई फजुल खर्चबाट रोकौं। उनीहरूलाई आफ्नो संघर्षको सत्य कथा बताऔं। उनीहरूले थाहा पाउनुपर्छ कि, पैसा कमाउन कति कठिन छ ? उनीहरूलाई इमान्दारीका साथ पैसा खर्च गर्न सिकाउनुपर्छ।

-    बालबालिकाले गर्ने सबै माग जायज हुँदैनन्। उनीहरूले जे माग गरिरहेका छन्, त्यो कति सही वा कति गलत छ ? भन्ने विषयमा जानकारी दिनुपर्छ। त्यसपछि उनीहरू स्वयंलाई निर्णय लिन दिनुपर्छ।

-    उनीहरूको आवश्यकता पूर्तिका लागि निश्चित पैसा दिनुपर्छ। उनीहरूलाई विकल्प दिने प्रयास गरौं। आफूले दिएको पैसा कहाँ र कसरी खर्च गर्छन् ? निगरानी राखौं। बालबालिकालाई आफ्नो खर्चको सूची बनाउन लगाउनुपर्छ। यो कुरा पनि महसुस गराउनुपर्छ कि, आफूले गर्ने हरेक क्रियाकलाप उनीहरूकै भलाइको निम्ति हो।

-    आफ्ना सन्तानले राम्रोसँग बचत गर्छन् भने उनीहरूलाई पुरस्कृत पनि गर्नुपर्छ। यसले उनीहरूलाई थप उत्साहित गर्छ।

-    कहिलेकाहीँ बालबालिकासँग पैसा सापटी मागौं। त्यस्तो पैसा फिर्ता गर्दा बजारमा चलेको व्याजको हिसाब गरेर दिनुपर्छ। यसबाट उनीहरूले बजारमा चलेको व्याज दरसम्बन्धी जानकारी हासिल गर्छन्। उनीहरूले जति धेरै बचत गर्छन्, उति नै बढी पैसा सापट चलाएर व्याजसहित फिर्ता गर्नुपर्छ। यसले उनीहरूको मनोबल वृद्धि हुन्छ।

-    आर्थिक लेनदेनका सम्बन्धमा बालबालिकाले राख्ने कुनै पनि जिज्ञासा सही रूपमा समाधान गरिदिनुपर्छ।

-    सधैं फाइदा वा नाफा मात्र दिएर उनीहरूलाई हौस्याउनु पनि हुँदैन। कहिलेकाहीँ घाटा पनि हुन दिनुपर्छ। यसबाट उनीहरूले थाहा पाउँछन्, कि घाटा हुँदा कस्तो परिस्थिति हुन्छ।

गर्मी मौसममा लेयरलाई आवश्यक सितलता कायम गर्ने उपायहरु

तापले लेयरको बथान माथिकै ठूलो प्रभाव पारेको हुन्छ। तर पनि यस्तो वातावरणमा कुखुरालाई स्वस्थ बनाई अण्डा उत्पादन गरि राख्ने बनाउन सकिने धेरै उपायहरु छन् ।जब गर्मीमा तापक्रम बढ्छ,अण्डा उत्पादकहरु थाहापाउनु पर्छ कि त्यस्तो वातावरणमा अण्डाको उत्पादन घट्ने मात्र होईन कुखुराको बथानमा मृत्यूदर पनि बढी हुन्छ ।

पोल्ट्रीका लागि सुविधाजनक मानिने वातावरणको तापक्रम १८ देखि २४ डिग्री सेल्सियस हो । यसभन्दा बढी तापकक्रम भएमा पसिना ग्रन्थीको अभाव र प्वाँखले भरिएको कारण कुखुराले सामान्य शरिरको आन्तरिक तापक्रमकायम राख्न सक्दैन । यदि वातावरणको तापक्रम चाहिने भन्दा बढी भएमा कुखुराको आन्तरिक तापक्रम पनि बढ्छ जसका कारण दानाको खपतमा कमी, शरीर तात्ने,छिटो छिटो स्वास फेर्ने, कमजोर भै जमिनमा पल्टिने र अन्त्यमा मृत्यू समेत हुने जोखिम रहन्छ ।

यदि कुखुरा फार्मको वातावरण २६ डिग्री सेल्सियस देखि ३८ डिग्री सेल्सियस सम्म पुगे अवस्था आउन सक्नछ । यदि कुखुराको शरिरको तापक्रम बढ्ने समस्यालाई समयमै व्यवस्थापन गर्न सकिएन भने लेयरबाट राम्रो उत्पादनलिन सकिदैन र यस्तो समस्याबाट थोरै उमेर र कमतौल भएका भन्दा बढी पुराना र बढीतौल भएका कुखुराहरु बढी प्रभावित हुनेछन् ।

समग्र रुपमा वरवर र फार्मको वातावरणको उपयूक्त व्यवस्थापनद्धारा यस समस्या समाधानगर्न सकिन्छ । गर्मी मौसममा लेयर कुखुरालाई सुविधाजनक वातावरण निर्माण गरी उनीहरुबाटअण्डा उत्पादनमा असर नपर्ने स्थिति सृजनागर्न फार्मको व्यवस्थापन, पानीको व्यवस्थापन, दानाको गुणस्तर रअन्य सामान्य व्यवस्थापन गरी चार कुराहरुमा ध्यनदिनुपर्ने हुन्छ ।

पोल्ट्री फार्मको वातावरणमा समायोजन

• कुखुरालाई तापबाट जोगाउन गर्मी मौसममा निम्न उपायहरु अपनाउन सकिन्छ :
• कुखुराको फार्म पुर्व पश्चिम र्काई लामो संरचना बनाउनु पर्छ र छाना कम्तीमा पनि डेड मिटर अग्लो बनाई सीधै घाम र पानीको प्रभावन पर्ने बनाउनु पर्छ । छानामा चुन दलेर कम्तीमा २ डिग्री से. तापक्रम कम गर्न सकिन्छ ।
• धानको पराल, गहुँको छ्वाली, उखुको पातवानरिवलको पातले छानोलाई छाप्ने हो भने पनि कुखुरा राख्ने घरको तापक्रम कमगर्न सहयोग पुग्छ ।
• छाना नजिकै भेन्टिलेटर राखी प्राकृतिक हावाको आवत जावत हुनेगरी कुखुराको घर बनाउनु पर्छ ।
• कुखुुराको घरको बाहिरपट्टी जुटका बोराको पर्दा राखीकुखुराको घर भित्रशितलबनाउन सकिन्छ जसबाट कोठाको तापक्रम २ देखि ३ डिग्री सेल्सियस सम्म घट्न सक्छ ।
• कुखुराको घर भित्र पानी छर्केर तापक्रमकम पार्ने र दानालाई चिसो हुन नदिने उपाय गर्न सकिन्छ ।
• कुखुराको घर वरवर ठूला रुखहरु रोपेर पनि गर्मी कम गर्न सकिन्छ ।

पानी व्यवस्थापन

• गर्मी मौसममा कुखुराले छिटो छिटो श्वास फेरेर आफ्नो शरीरको तापक्रम कम गर्ने गर्छन् जसका कारण शरीरबाट समान्यअवस्थामा भन्दा बढी पानी खेर जान्छ । त्यसैले कुखुरालाई धेरै पानी उपलव्ध हुने व्यवस्था गर्नुपर्छ तर पानीको व्यवस्थापन होसियारी पुर्वक गरिनुपर्छ । कुखुरालाई सामान्य अवस्थामा आवश्यक भन्दा तीन चार गुणा बढी पानी उपलव्ध गराउनुु पर्छ ।
• गर्मी मौसममा माथि राखिने पानीको भाँडा पुरै भरी राख्नु हुँदैन र वेला वेलामा पानी वाहिर निस्कने व्यवस्था गर्नुपर्छ । यदि सम्भव भएमा जुटको बोराले पानीको ट्यांक छोपी टल्किने रंग पेन्ट गर्नुपर्छ ।
• कुखुरालाई पानीको पहुँच सहज बनाउनु पर्छ ।
• कुखुरालाई पानी खान प्रेरित गर्न नुन पनि खुवाउन सकिन्छ जसका लागि पानीमा ०.२ प्रतिशत नुनको मात्रहुनु जरुरी छ । कुखुराको ईलेक्ट्रो टाईप सन्तुलन कायम गर्न ईलेक्ट्रोलिटपनि पानीमा मिसाउन सकिन्छ ।
• गर्मी मौसममा कुखुराकालागि भिटामीन सि र सिट्रीक एसीड पनि पानीमा मिसाएर दिनु जरुरी हुन्छ ।

दाना उपभोग

• लेयरले गर्मी मौसममा दाना कम खाने भएकोले यसबाटअण्डा उत्पादनमा कमी नआओस भनी उनीहरुलाई पुरक पोषण तत्व खुवाउनु पर्छ ।
• लेयरलाई १० देखि १५ प्रतिशत दानाबाट पाउने शक्ति कार्वाेहाईड्रेड र प्रोटिनले प्रतिस्थापन गर्नु पर्छ जसमा १ देखि २ प्रतिशत वनस्पतिजन्य तेल तथा चिल्लो पदार्थ हुनु बेस हुन्छ ।
• तेल निकालिएको चामलको कनिकालाई तेल सहितको चामलको कनिकाले प्रतिस्थापित गर्नुपर्छ । यसबाट दानामा बढी मात्रामा प्रोटिन हुने सुचिश्चितता हुन्छ । ढुसी नलागोस भनी दाना चामलको कनिका बढीमा १० दिनभन्दा पुरानो नहुने गरी प्रयोग गर्नुपर्छ ।
• दानामा डि.एल. मिथिओनाईन लाई मिथियोनाईन होईड्रोक्सिल एनालोग र बेटाईनले प्रतिस्थापन गर्नुपर्छ । भिटामिन ( विशेषगरी भिटामिन सी, ए र ई ) र मिनरलको मात्रा २५ प्रतिशतले बढाउनु पर्छ ।
• ४० देखि ५० प्रतिशत नुनको मात्रालाई वाईकोराबोनेटले प्रतिस्थापन गर्नुपर्छ जसबाटअण्डाको बोक्राको गुणस्तर राम्रो हुन्छ ।
• दानामा क्याल्सियमको मात्रा ४ देखि ५ प्रतिशत बढाउनु पर्छ ।
• दानाको एक तिहाई भाग विहानै ( ४ बजे विहान ) खुवानुपर्छ र बाँकी दिउसो १ बजे तिर खुवाउनु पर्छ ।
• दानामा माईकोटोक्जिन वाईन्डरको मात्रा थप्नुपर्छ ।

ब्रोइलर खोरको व्यवस्थापन

ठाँउको छनौट

• जैविक सुरक्षायुक्त क्षेत्र हुनुपर्दछ ।
• गुणस्तरीय पानी, बिजुलीको साथै अन्य आबश्यक सामग्रीहरुको सुविधा भएको ठाँउ हुनुपर्दछ ।
• सुली व्यवस्थापन र मरेका कुखुरा बिसर्जनको निम्ति पर्याप्त ठाँउ आदिको सुविधा हुनुपर्दछ ।

डिजाइन/ ढाँचा

• खोरको लम्बाई पूर्व–पश्चिम दिशामा अवस्थित हुनुपर्दछ ।
• लामो समयसम्म खप्ने, सस्तो र सकेसम्म स्थानीय स्तरमा उपलब्ध हुने किसिमको सामग्रीबाट खोर निमार्ण गर्नुपर्दछ ।
• खोर बनाउँदा दैनिक व्यवस्थापन गर्न तथा राम्रोसँग सफा गर्न सजिलो हुने गरी बनाउनु पर्दछ ।
• बाहिर पट्टिबाट सम्पुर्ण फार्मलाई घेरेर तथा चाबी लगाउने गरी बार लगाउनुपर्दछ ।

तल दिइएका नाप अनुसार खोर बनाउनुपर्दछ ।

• एक खोर देखि अर्को खोरको दुरी = ४० फिट (कम्तीमा)
• जगको उचाइ = २ फिट
• छेउको भित्ताको (इट्टा, ढुङगा वा ब्लक) उचाइ = ६ इन्च–९ इन्च (बढीमा)
• छेउको जालीको उचाई = ६ फिट (जाडो ठाँउमा) र ७ फिट (गर्मी ठाँउमा)
• बलेनीको लम्बाई = २ फिट

प्रत्येक ५०० कुखुरालाई खोर भित्र छुट्टा छुट्टै पाल्ने व्यवस्था हुनुपर्दछ ।

• भुई पक्की हुुनुपर्दछ ।
• खोर छाउने वस्तु प्रकाश परिवर्तन गर्ने हुुनुपर्दछ । उदाहरणको लागि जस्तापाता, खर, सेलेट
• खोर र फार्मबाट निस्केको फोहोर पानी निकासको राम्रो व्यवस्था हुनुपर्दछ ।

इन्टरनेटमा फ्रीमै पाइन्छ यी १० चिज, कतै पैसा तिरिरहनुभएको त छैन ?

इन्टरनेट एउटा यस्तो प्ल्याटफर्म हो, जसले पूरा विश्वलाई आफ्नो नजिक बनाइदिएको छ । इमेल तथा भिडियोसहित केही चिजहरु इन्टरनेटको दुनियाँमा निःशुल्कै प्रयोग गर्न पाइन्छ भन्ने कुरा तपाई हामीलाई थाहा भएकै कुरा हो । तर अर्कोतर्फ यही इन्टरनेटमा यस्ता चिजहरु पनि छन्, जसलाई प्रयोग गर्न मानिस पैसा तिरिरहेका हुन्छन्, तर त्यस्ता चिजहरु निःशुल्कै प्रयोग गर्ने खास तरिका समेत हुन्छ । आज हामी तपाईलाई यस्तै चिजहरुको बिषयमा बताउन गइरहेका छौ, जसलाई इन्टरनेटमा निःशुल्कै प्रयोग गर्न पाइन्छ । 

टाइम म्यागेजिनले यो लिस्ट एक विशेष वेबसाइटको मद्धतबाट बनाएको खबरमा बताइएको छ । यदि तपाई प्रत्येक दिन इन्टरनेट प्रयोग गरिरहनुुभएको छैन भने त अझ तपाईलाई यो फ्रि लिस्ट थाहा पाएर आश्चर्य लाग्न सक्छ । आउनुहोस्, जानीराखौं यस्तै सूचिको बिषयमा :

ट्यूूशन
अमूमन अनलाइन ट्यूूसन शुल्क तिर्नुपर्ने अनलाइन मानिन्छ । विश्वभर अन्य यस्ता अनलाइनहरु पनि छन्, जसले तपाईलाई निश्चित पैसा लिएर अनलाइन ट्यूसन पढाउने गर्छन् । तर तपाईले अनलाइनबाट फ्रिमै ट्यूसनको सेवा समेत पाउन सक्नुुहुन्छ । उदाहारणका लागि khanacademy.org मा गएर तपाईले निःशुल्क ट्यूसन पढ्न सक्नुुहुन्छ । 

विदेशी भाषा
तपाई इन्टरनेटमा विदेशी भाषाहरु समेत निःशुल्क रुपमै सिक्न सक्नुुहुुन्छ । धेरै वेबसाइटहरुले पूर्ण रुपमा तपाईलाई निःशुल्क सेवा दिन्छन् । उदाहरणका लागि तपाई en.duolingo.com  मा गएर यो सेवा लिन सक्नुुहुन्छ । 

प्रोडक्टिभ सफ्टवेयर
तपाईले इन्टरनेटबाट Adobe Creative Suite जस्ता सफ्टवेयर पनि निःशुल्कै प्राप्त गर्न सक्नुुहुन्छ । यसबाहेक धेरै विन्डोज सफ्टवेयरहरु पनि तपाईलाई निःशुुल्कै प्राप्त हुन्छ । उदाहरणका लागि तपाई libreoffice.org, openoffice.org मा लगइन गरी यो सेवा लिन सक्नुुहुन्छ । 

किताब पनि निःशुल्क
इन्टरनेटमा आफूलाई आवश्यक पर्ने पुस्तक समेत पूर्ण रुपमा निःशुुल्क पाउन सकिन्छ । यदि तपाईको साथमा स्मार्टफोन छ भने इरिडरको माध्यमबाट यो सेवा पाउन सकिन्छ । उदाहरणका लागि तपाई gutenberg.org लगइन गर्न सक्नुुहुन्छ । 

फिल्म
किताब बाहेक तपाईले पुरानो फिल्महरु समेत इन्टरनेटमा निःशुल्क पाउन सक्नुुहुन्छ । यस अलावा तपाईलाई यदि चर्चित डकूमेन्टीहरु हेर्न मन लाग्यो भने यो पनि कतिपय प्लेटफर्ममा निःशुल्क पाइन्छ । यी केही वेबसाइटबाट तपाईले यो सुविधा पाउनुुहुनेछ:
Archive.org, documentaryheaven.com, YouTube.com, Metropolis.com

क्लाउड स्टोरेज
यो एउटा यस्तो स्टोरेज हो, जहाँ तपाईले आफ्नो  डिजिटल डाटा राख्नुुुहुन्छ र जहिले जहाँ चाहियो, त्यहाँ खोलेर प्रयोग गर्न सक्नुुहुन्छ । डाटा राख्नका लागि तपाईलाई कुनै चिप वा डिभाइसको आवश्यकता पर्दैन । धेरै कम्पनीले तपाईबाट यस्तो स्टोरेजको चार्ज लिन्छन्, तर केही ठाउँ यस्ता पनि छन्, जहाँ गएर तपाईले यो सेवा निःशुल्क पाउन सक्नुुहुन्छ । यसका लागि यी 
वेबसाइटमा जानुहोस् :Microsoft.com, Google.com, Dropbox.com

कोडिङ ल्याङ्ग्वेज
सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा सबैभन्दा ठूलो माग कोडिङ गर्ने व्यक्तिको हुन्छ । यदि तपाईलाई इन्टरनेटको भिन्ना भिन्नै भाषाको कोडिङ आउँछ भने तपाईलाई जागिरको कहिल्यै कमी हँदैन । यस्तो सेवा समेत फ्रिमै पाइन्छ । त्यसका लागि यी वेबसाइटहरुमा जानुुहोस् : hourofcode.com, ullstackacademy.com, learnpythonthehardway.org

चर्चित कलेजको कोर्स सामाग्री
विश्वभरका चर्चित कलेजहरु जस्तै, MIT, Harvard, and Yaleले तपाईलाई निःशुल्कै कोर्स म्याटेरियल उपलब्ध गराउँछन् । धेरै वेबसाइटहरुले यसका लागि शुल्क लिन्छन्, तर तपाईले यी सामाग्रीलाई निःशुल्कै पनि पाउन सक्नुुहुन्छ । त्यसका लागि यी वेबसाइटमा जानुुहोस् : coursera.org, academicearth.org

सन्तानको डिमान्डै चर्काे !

आमाबाउ चाहन्छन्– छोराछोरी सुखी होऊन्, सन्तुष्ट होऊन् । सन्तानका इच्छा र चाहना पूरा गर्न जिन्दगीभर दुःख गर्छन्, कष्ट काट्छन् । तर, नयाँ पुस्ताका ‘डिमान्ड’ चर्का हुन्छन् । उनीहरू मोबाइलदेखि मोटरसाइकलसम्म, घुमफिरदेखि ‘पकेटमनी’सम्मका सबै माग अभिभावकले पु¥याइदिऊन् भन्ने चाहन्छन् । उनीहरूलाई घाँटी हेरेर हाड निल्नुपर्छ भन्ने पुरानो उखानको हेक्का हुँदैन । सृजना खड्का र रचना श्रेष्ठले सन्तान र अभिभावबीचको यस्तै माग र पूर्तिको हिसाबकिताब प्रस्तुत गरेका छन् ।

‘डिमान्ड’ अर्थात् माग ।

नयाँ पुस्ताका डिमान्डैडिमान्ड हुन्छन् ।
मोबाइलदेखि मोटरसाइकलसम्मको डिमान्ड । जिमखाना जानेदेखि जन्मदिनमा पार्टी राख्नेसम्मको डिमान्ड । हाइकिङदेखि विदेशै हुइँकिनेसम्मको डिमान्ड । ‘पकेटमनी’को डिमान्ड । फिल्म, घुमफिर खर्चको डिमान्ड । रेस्टुरेन्टमा साथीहरूसँग जमघट गर्ने बजेटको डिमान्ड । अर्थात्, डिमान्डैडिमान्ड ।  
आफ्ना अभिभावकका आर्थिक हैसियत र गच्छेको उनीहरूलाई मतलब नभएजस्तो देखिन्छ । उता, अभिभावक छोराछोरीका चर्का माग पूरा गरिदिन हरसम्भव प्रयत्न गर्छन् ।  

माग थरीथरी
काठमाडौँ, भोटेबहालस्थित एउटा गल्लीमा चटपटे बेच्छिन्, विनिता कार्की । तीन सन्तानकी आमा उनी बिहानदेखि बेलुकासम्म चटपटे बेचेर घरखर्च र छोराछोरीको पढाइ खर्च जुटाउँछिन् ।
‘बाँच्नै गाह्रो भइरहेका बेला छोराछोरीका अनेक थरी चाहनाले दिक्कै बनाउँछ,’ उनी भन्छिन्, ‘उनीहरूका डिमान्डै चर्का हुन्छन् ।’
भर्खरै एसईई दिएर बसेकी उनकी छोरी पहिरनको सोखिन छिन् । ‘साथीहरूसँग घुम्न जान घुँडामा च्यातिएको प्यान्ट किन्दिनुस् भन्दै थिई,’ विनिताले भनिन्, ‘पहिला त मार झपारेँ । तर, माने पो । नकिन्दिई सुखै पाइएन ।’
चार कक्षामा पढ्ने छोराले मोबाइलको माग गरेको छ । ‘अर्काे सात कक्षामा पढ्ने छोरा ल्यापटप चाहियो भन्छ । खै के त्यो प्रोजेक्ट वर्क कि के हो गर्नप¥यो भन्दैथ्यो,’ उनले भनिन्, ‘नसक्ने कुरा कहाँबाट ल्याउनु ? चटपटे बेचेर कति नै आम्दानी हुन्छ र ? भात खानै मुश्किल हुन्छ । अहिलेका केटाकेटीका कुरै बुझ्दिनँ म ।’
त्यस्तै, ललितपुरका चन्द्रप्रसाद चौलागार्इं पनि पाँच सन्तानका मागले हत्तु भएका छन् । ज्याला–मजदुरी गरेर परिवार पाल्ने उनलाई छोराछोरी पढाउन हम्मेहम्मे परेको छ । ‘सबै छोराछोरी पढ्छन्,’ उनले भने, ‘कोही स्कुल त कोही कलेज । भारी बोकेर घर चलाउनुपर्छ । उनीहरूका किताब, कापी, कलम जुटाउन पनि धौधौ पर्छ । त्यसमाथि कहिले के कहिले के मागिरहन्छन् । बाउ हुन साह्रै गाह्रो हुँदो रैछ ।’
काठमाडौँ, छाउनी बस्ने सविना श्रेष्ठ सिलाईको काम गर्छिन् । श्रीमान् सेनामा छन् । उनका दुई छोरा छन् । ‘सानोमा जेठो छोरा निकै कमजोर भयो भनेर दिनदिनै मासुभात खुवाउँथेँ,’ उनले भनिन्, ‘अहिले लाठे भैसक्यो । मासु नभई भातै खाँदैन । मासु भएन भने अण्डा त उसलाई चाहिन्छ–चाहिन्छ । अरू तरकारी पकाएको दिन फन्किँदै कोठामा गएर चुकुल हालेर बस्छ ।’
नयाँ चाहियो
काठमाडौँको भूगोलपार्कमा टहल्न आएका टेबहालका विजयरत्न तुलाधरलाई अहिलेका केटाकेटीका माग देखेर उदेक लाग्छ । उनले आफ्नै छोराछोरीका उदाहरण दिए । ‘भएको, पुरानो र काम दिइरहेको चिज हुँदैन भन्छन्,’ उनले भने, ‘घरमा पुरानो टीभी राख्दा लाज हुन्छ रे, नयाँ एलईडी टीभी चाहियो रे । चलाइराखेको मोबाइल थोत्रो र पुरानो भयो रे । लेटेस्ट मोडेलको चाहियो भन्छन् । उनीहरूका डिमान्ड पूरा गर्दागर्दै जिन्दगी नै पूरा होलाजस्तो भइसक्यो ।’ उनलाई लाग्छ– नयाँ पुस्ताको मागको कुनै सीमा छैन । ‘हाम्रो जमानाजस्तो कहाँ रह्यो र अब ?’ उनले भने, ‘हामी बारीको पाटामा फुटबल खेल्न जान्थ्यौँ, अहिलेका केटाकेटी पैसा तिरीतिरी फुटसल धाउँछन् ।’
मोबाइल र नेटको माग  
‘बाबामम्मी त मुखले भन्ने मात्रै हो, भनेको कुरा कहिल्यै पु¥याउनुहुँदैन’ काठमाडौँ, ब्रह्मटोलस्थित सरस्वती निकेतनमा ७ कक्षामा पढ्ने याङ्जी लामाले भनिन् । कक्षा छ मा हुँदा उनका बुबाले उनलाई मोबाइल किनिदिएका थिए । ‘मैले धेरै जिद्दी गरेपछि माइक्रोम्याक्सको सेट किनिदिनुभएको थियो,’ उनले भनिन् । ‘त्यो मोबाइल साथीको घरमा जाँदा चार्ज गरेकै ठाँउबाट हरायो ।’ उनका बुबा रेस्टुरेन्टका कुक हुन् भने आमा बैँकमा काम गर्छिन् । ‘अब चाहिँ हराउँदिनँ, अर्को किन्दिनू न भनेर कति चोटि भनिसकेँ,’ उनले सुनाइन्, ‘सुनेको नसुन्यै गर्नुहुन्छ । मम्मीले ‘फेरि हराउनलाई किन किन्नु ? अब १० कक्षा पुगेपछि मात्रै चलाउनू’ भन्नुहुन्छ ।’
यता, उनकी साथी रियालाई भने घरमा आमाबुबाले इन्टरनेट नजोडिदिएर तनाव भएको छ । स्कुलबाट आएपछि उनी फुत्त ठूलीआमाको डेरातिर  लागिहाल्छिन् । ‘आफ्नो डेरामा नेट छैन । ठूल्मम्मीकोमा छ । स्कुलमा दिएको होमवर्क गर्न नेट चाहिन्छ,’ उनले भनिन्, ‘नेट राखेपछि छोराछोरी बिग्रिन्छन् भन्नुहुन्छ ।’ उनकी आमा तरकारी व्यापारी र बुबा डकर्मी हुन् । उनलाई युट्युबमा फिल्म हेर्न साह्रै मज्जा लाग्छ । ‘ड्याडीमम्मीलाई जसरी भए पनि नेट हाल्न लगाउँछु, यही महिनाभित्र,’ उनले भनिन् ।
माग पूरा गरिदिनै गाह्रो
काठमाडौँ, कोटेश्वर बस्ने चेतन बुढाथोकी सिकर्मी हुन् । उनका तीन जना छोराछोरी छन् । श्रीमती सिलाईको काम गर्छिन् । ‘काठमाडौँको ठाउँ, महँगीले बाँच्नै गाह्रो छ,’ उनले भने, ‘त्यसमाथि छोराछोरीका थरिथरिका माग ! जेठी ‘घुम्न जानुप¥यो, पैसा चाहियो’ भन्छे । माइलो ल्यापटप किन्दिएन भनेर गमक्क फुलेर बसेको छ । कान्छोलाई मोबाइल नभई भाको छैन । गरिखानु न मरिजानु पारेका छन् ।’
देखासिकीका कारण आफ्ना छोराछोरीले यस्ता माग गरेका उनको बुझाइ छ । ‘हुनेखानेका छोराछोरीले जे–जे ग¥यो, त्यही गर्न खोज्छन्,’ बुढाथोकीले भने, ‘घाँटी हेरेर हाड निल्नुपर्छ भन्ने उनीहरूलाई ज्ञानै छैन ।’

मनोचिकित्सक रवि शाक्यका अनुसार माग भनेको घाँटी हेरेर हाड निल्ने खालको हुनुपर्छ । ‘आमाबाउले आफ्नो गच्छे हेरेर छोराछोरीको डिमान्ड पूरा गर्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘छोराछोरी रिसाए, घर छाडेर हिँडे भन्दैमा केही गरि पो हाल्छन् कि भनी डराएर उनीहरूको सबै डिमान्ड पूरा गर्दिनुपर्छ भन्ने छैन । यस्तो बानीले झनै उनीहरूलाई ‘ब्ल्याकमेल’ गर्न सिकाउँछ । त्यसैले हरेक अभिभावकले आफ्नो वास्तविकताबारे सन्तानलाई सम्झाउनुपर्छ ।’
काठमाडौँ, ताहाचलमा किराना पसल गरेर बसेकी कोपिला हुमागाईंका दुई जना छोराछोरी छन् । छोरी ९ र छोरा ११ कक्षामा पढ्छन् । उनको कोठामा नेट काटिएको तीन महिना भयो । तर, छोराछोरीको ‘फेरि नेट जोडिदिनुस् न’ भन्ने माग आएकोे तीन हजार पटकभन्दा बढी भइसक्यो । ‘सामान्य किराना पसल चलाउँछु, उनीहरुले भनेको–भनेको जस्तो गर्न कहाँ पाउनु ? नेट जोडेपछि पढ्नको त कुरै छोडौँ, खानै बिर्सन्छन्,’ उनले भनिन्, ‘उनीहरूले भनेबमोजिम गरे त जोगी भइन्छ ।’
काठमाडौँ, कीर्तिपुरका बाबुराजा महर्जन अभिभावकले छोराछोरीका माग पूरा गरिदिनुपर्ने बताउँछन् । ‘मैले १२ वर्षको उमेरसम्म एक जोर छालाको जुत्तासमेत लाउन पाइनँ,’ उनले भने, ‘आफ्नो पालामा धेरै दुःख कटाइयो, छोराछोरीलाई भने जे–जे भन्यो त्यही पु¥याइदिनुपर्छ जस्तो लाग्छ ।’ एक अस्पतालमा मेडिकल रेकर्डरका रूपमा कार्यरत उनका दुई छोरी र एक छोरा छन् । उनको अनुभवले छोरीहरूलाई बुज्झकी भन्छ । ‘छोरीहरुले अनावश्यक डिमान्ड गरेर कहिल्यै दुःख दिएनन् । छोरालाई आज सय रुपैयाँ दियो, भोलिपल्ट फेरि माग्न थालिहाल्छ,’ उनले भने, ‘छोरीले एउटा डिमान्ड गरे भने छोराले १० वटा कुराको डिमान्ड गर्छ ।’
छोराछोरीका सबै माग पूरा गरिदिने अभिभावकले उनीहरूलाई हानि पु¥याइरहेको हुने शिक्षाविद् डा. विद्यानाथ कोइराला बताउँछन् । भन्छन्, ‘यस्तो अवस्थामा अभिभावक र छोराछोरीको बीचमा ‘कम्युनिकेसन’ हुन जरुरी छ । आमाबाबुले आफ्नो छोराछोरीको डिमान्ड पूरा गरेर मात्र हुँदैन । उनीहरूसँग बसेर कुराकानी गर्ने वातावरण पनि बनाउनुपर्छ । सम्झाउनुपर्छ, बुझाउनुपर्छ ।’
शिक्षाविद् डा. कोइरालाका अनुसार हरेक माग पूरा गरिदिने अभिभावकको बानीले सन्तानलाई अरूमा निर्भर हुन बाध्य बनाउनुका साथै हीनताबोध र निराशाको शिकारसमेत बनाउँछ ।
अभिभावक संघका अध्यक्ष केशव पुरी अभिभावकले भनेको कुरा पु¥याइदिएर सन्तानलाई बिगारिरहेको धारणा राख्छन् । ‘हरेक अभिभावकलाई आफ्ना छोराछोरीको इच्छा पु¥याइदिऊँ भन्ने हुन्छ,’ पुरी भन्छन्, ‘उनीहरूले लगाइदिएको बानीले पछि गएर उनीहरूलाई नै अप्ठ्यारोमा पार्छ । अभिभावकले भनेको कुरा पु¥याइदिएर सन्तानलाई निगरानी गर्न नसक्दा उनीहरू विभिन्न किसिमका कुलतमा फस्न पुगेका उदाहरण पनि प्रशस्त छन् ।’
०००
काठमाडौँ, इन्द्रचोकका अमूल्य स्थापितका दुई छोरा छन् । ‘दुवैका साथीसर्कल फरक–फरक छन्,’ स्थापितले भने, ‘एउटा छोरोका गु्रपमा लगभग १० जना साथी छन् । जसको जन्मदिन आए पनि पार्टी गर्न तम्सिहाल्छन् । उनीहरुको ग्याङमा हरेक महिना जन्मदिनको भोज ! एक जनाको जन्मदिन आयो भने हजार रुपैयाँ घटी नबोकी घरबाट निस्किँदै निस्किँदैन ।’
काठमाडौँ, कोटेश्वर बस्ने रामप्रसाद थपलिया ट्याम्पू चलाउँछन् । उनको १४ वर्षीय छोरा प्रतीक ८ कक्षामा पढ्छन् । ‘उसको डिमान्ड ल्यापटप छ,’ उनले भने, ‘धेरै झगडा ग¥यो भनेर सामसुङको दश हजार पर्ने मोबाइल किनिदिएँ । अब ल्यापटप बनेर बसिखान दिएको छैन ।’

काठमाडौँ, लैनचौर बस्ने हेम्स बञ्जाडेको आफ्ना दुई छोराको माग व्यवस्थापन गर्ने आफ्नै काइदा छ । ‘म कहिल्यै ‘नो’ भन्दिनँ,’ उनले भने, ‘समय आएपछि किन्दिन्छु भन्छु । उनीहरूलाई सम्झाइबुझाइ गर्छु । घाँटी हेरेर हाड निल्नुपर्छ भन्छु ।’
मनोचिकित्सक रवि शाक्य सन्तानको माग सीधै इन्कार गर्न नहुने बताउँछन् । भन्छन्, ‘सीधै ‘नो’ भन्नु समस्याको समाधान होइन । उनीहरूको माग के कारणले पूरा गर्न नसकेको हो भन्ने कुरा उनीहरूले बुझ्ने भाषामा सम्झाउनुपर्छ ।’
‘खर्च गर्न सिकाउँछौँ, कमाउन सिकाउँदैनौँ’
डा. विद्यानाथ कोइराला
शिक्षाविद्
आजकालका आमाबाउले सानै बेलादेखि आफ्ना छोराछोरीलाई तीनतारे÷पाँचतारे होटलमा लगेर खुवाउँछन् । उनीहरूको गच्छेले भ्याओस् वा नभ्याओस् । सानो बेलामा पूरा हुँदै आएका ‘डिमान्ड’मा ठूलो भएपछि उनीहरूको लत बसिसकेको हुन्छ । यसले तीनटा अवस्था सिर्जना गर्छ । पहिलो, आमाबाउसँग शत्रुता वा दुश्मनी । दोस्रो, दुई नम्बरी काम गर्नतर्फ छोराछोरी प्रेरित हुन्छन् र तेस्रो, आफैँ कमाउनुपर्छ भन्ने सोच उनीहरूमा आउँछ । सम्पन्न घरानाका अभिभावकले छोराछोरीलाई कमाउन सिकाउँदैनन् । उनीहरूले गरेका हरेक डिमान्ड पूरा गरिदिँदै जान्छन् । यसले भविष्यमा उनीहरूकै छोराछोरीलाई हानि पु¥याइरहेको हुन्छ ।
हामी अभिभावकहरू खर्च गर्न सिकाउँछौँ, कमाउन सिकाउँदैनौँ । बाइक किन्दिन्छौँ, ‘आफ्नै पैसाले पेट्रोल भर’ भन्दैनौँ । मोबाइल किन्दिन्छौँ, ‘आफ्नै पैसाले रिचार्ज गर्नुपर्छ’ भनेर सिकाउँदैनौँ । कुनै पनि सामान किनेपछि त्यसको जतन कसरी गर्ने ? मर्मत खर्च कसरी जुटाउने ? आफ्नो अर्थिक हैसियत के हो ? भनेर कहिल्यै पनि बुझाउँदैनौँ÷सिकाउँदैनौँ । बचत गर्ने बानी त झन् धेरै कम अभिभावकले मात्र लगाउँछन् । यो उनीहरूको ठूलो कमजोरी हो । मास्टर्स पास गरेको छोराको बिहेको खर्च र बच्चा हुर्काउने खर्चसम्म अभिभावकले धानेका उदाहरण हाम्रो समाजमा प्रशस्तै छन् । यसले भविष्यमा उनीहरूलाई अरूमा निर्भर हुन बाध्य बनाउनुका साथै हीनताबोध र निराशाको शिकारसमेत बनाउँछ ।
यस्तो अवस्थामा अभिभावक र छोराछोरीको बीचमा ‘कम्युनिकेसन’ हुन जरुरी छ । आमाबाबुले आफ्नो छोराछोरीको डिमान्ड पूरा गरेर मात्र हुँदैन । उनीहरूसँग बसेर कुराकानी गर्ने वातावरण पनि बनाउनुपर्छ । सम्झाउनुपर्छ÷ बुझाउनुपर्छ । किनभने, सम्पन्न परिवारका लागि बाइक, कम्प्युटर र महँगो रेस्टुरेन्टमा गएर खानु आधारभूत डिमान्डमा पर्लान् । तर, विपन्न परिवारका लागि बिहान÷बेलुका टन्न भात खाने डिमान्ड नै पूरा गर्न नसकिरहेको अवस्था पनि हुन्छ ।

‘नयाँ पुस्ता त डिमान्डको पहाडै हो’
केशव पुरी
अध्यक्ष, अभिभावक संघ
अहिलेको अवस्था एकदमै फेरिएको छ । कुनै अभिभावकले आफ्ना छोराछोरीले डिमान्ड गरेको कुरामा ‘नो’ भने भने उनीहरूका छोराछोरी आफ्नो हातबाट गुमे भन्ने बुझे पनि भयो । नयाँ पुस्ताको माग बढ्दै जानुमा मिडियाको ठूलो हात छ । टीभीमा जसले जे लगाएको छ, त्यही लगाउन खोज्ने, जे खाएको छ, त्यही खान खोज्ने, जे बोकेको छ, त्यही बोक्न खोज्ने, जे चढेको छ, त्यही चढ्न खोज्ने क्रम बढ्दो छ । धनाढ्य घरका छोराछोरीको संगतले मध्यमवर्गीय परिवारका छोराछोरीको मागसमेत बढ्दो छ । उनीहरू फजुल खर्च गरेर रमाइलोमा भुलिरहेका छन् । बुबाआमा गाँस कटाएर छोराछोरीलाई पढाउँछन् । छोराछोरी भने दिनकै फिल्म हेर्न जान्छन् । बजारमा आएका नयाँ मोडलका मोबाइल देख्नै नहुने ! उनीहरूको माग भइहाल्छ । यस्ता कुरामा उनीहरू आमाबाउलाई प्रत्यक्ष÷अप्रत्यक्ष दबाब दिइरहेका हुन्छन् । साँच्चै भन्ने हो भने नयाँ पुस्ता त डिमान्डको पहाडै हो ।
हरेक अभिभावकलाई आफ्ना छोराछोरीको इच्छा पु¥याइदिऊँ भन्ने हुन्छ । उनीहरूले लगाइदिएको बानीले पछि गएर उनीहरूलाई नै अप्ठ्यारोमा पार्छ । अभिभावकले भनेको कुरा पु¥याइदिएर सन्तानलाई निगरानी गर्न नसक्दा उनीहरू विभिन्न किसिमका कुलतमा फस्न पुगेका उदाहरण पनि प्रशस्त छन् ।
धेरै अभिभावक आफैँले ‘परीक्षामा यति नम्बर ल्याउनू, यो किन्दिन्छु, त्यो किन्दिन्छु’ भनेर वाचा गर्छन् । यो एकदमै गलत अभ्यास हो । उनीहरूलाई पढ्नका लागि प्रेरित गर्न अन्य उपाय हुन सक्छन् । उनीहरूलाई क्षणिक खुशी दिएर मात्रै हँदैन । भविष्यका बारेमा पनि सोच्ने बनाउनुपर्छ ।  
‘मैले दुःख पाएँ, उमेरमा कति चाहना मार्नुप¥यो’ भन्दै छोराछोरीका हरेक इच्छा पूरा गरिदिने अभिभावक पनि धेरै छन् । तर, आफू दुःख गरेरै सफल भएको र छोराछोरीले पनि जीवनलाई बुझ्नका लागि दुःखै गर्नुपर्छ भन्ने कुरा उनीहरू बिर्सन्छन् ।
असल सन्तानलाई आमाबुबाको सम्पत्तिको चाहना हुँदैन । तर, खराब सन्तानले आमाबुबाको करोडाँै सम्पत्ति क्षणभरमै सखाप पारिदिन सक्छ ।
हरेक अभिभावकले आफ्ना छोराछोरीलाई ‘हामी कस्तो पृष्ठभूमिबाट आएका हाँै ? हाम्रो धरातल के हो ?’ भन्ने कुरा सम्झाउनुपर्छ । नत्र आफूले नसक्दानसक्दै उनीहरूको डिमान्ड पूरा गर्दिंदै जाने हो भने कलेज  पढ्ने बेलासम्म डिमान्डको पहाडै बनिसकेको हुन्छ । यसमा अभिभावक आफैँ सचेत हुनुपर्छ ।

‘घाँटी हेरी हाड निल्नुपर्छ’
रवि शाक्य, मनोचिकित्सक
अहिलेका पुस्तालाई परिवारले ‘के सिकाउँछ’ त्यो महŒवपूर्ण हुँदैन । साथीभाइले के खाए, के लाए, के गरे र कहाँ गए भन्ने चाहिँ महत्वपूर्ण हुन्छ । उनीहरूका आ–आफ्नै ग्रुप हुन्छन् । ग्रुपमा ‘अरूभन्दा म के कम’ भनेर देखाउने होडबाजी चलि नै रहेको हुन्छ । आज एउटाले नयाँ÷महँगो मोबाइल ल्याएको छ भने भोलि त्यो अर्काको डिमान्ड हुन पुग्छ । एउटाले बाइक चढ्यो भने अर्कोले डिमान्ड गरिहाल्छ ।
डिमान्ड भनेको घाँटी हेरेर हाड निल्ने खालको हुनुपर्छ । आमाबाउले पनि आफ्नो गच्छे हेरेर छोराछोरीको डिमान्ड पूरा गर्नुपर्छ । छोराछोरी रिसाए, घर छाडेर हिँडे भन्दैमा केही गरि पो हाल्छन् कि भनी डराएर उनीहरूको सबै डिमान्ड पूरा गर्दिनुपर्छ भन्ने छैन । यस्तो बानीले झनै उनीहरूलाई ‘ब्ल्याकमेल’ गर्न सिकाउँछ । त्यसैले हरेक अभिभावकले आफ्नो वास्तविकताबारे सम्झाउनुपर्छ ।
कोही निकै अटेरी स्वभावका पनि हुन्छन् । आमाबुबाको कुरा सुन्दै सुन्दैनन् । यस्तो अवस्थामा आफ्ना आफन्त तथा उनीहरूका नजिकका वा मिल्ने साथीको सहारा लिन सकिन्छ । तर, उनीहरूको माग सीधै इन्कार गर्नु हुँदैन । जवाफ नदिई चुप भएर पनि बस्नु हुँदैन । ‘नो’ भन्नु नै पनि समस्याको समाधान होइन । उनीहरूको माग के कारणले पूरा गर्न नसकेको हो भन्ने कुरा उनीहरूले बुझ्ने भाषामा सम्झाइबुझाइ गर्नुपर्छ ।
कसैले ल्यापटपको डिमान्ड गर्छन्, त्यो पाएपछि आफ्नो प्राथमिक कामकाज÷पढाइ नै छाडेर चौबीसै घण्टा त्यसैमा झुण्डेर बस्छन् । यस्तो खालको डिमान्ड पूरा गरेर पनि त्यसको औचित्य भएन । हरेक अभिभावकले छोराछोरीको माग पूरा गर्नुपूर्व आफ्नो क्षमता र छोराछोरीको आवश्यकता के हो भन्ने कुरा बुझ्नु जरुरी छ ।
छोराछोरी बुझ्दै नबुझ्ने हुँदैनन् । अभिभावकले उनीहरूलाई कुन रूपमा सम्झाउँछन्, त्यसमा भर पर्छ । आफूले गरेको डिमान्ड पूरा नहुँदा छोराछोरी स्वाभाविक रूपमा दुःखी हुन्छन् । यस्तो अवस्थामा अभिभावकले आफ्नो विवेक लगाउन सक्नुपर्छ ।

व्यक्तित्व विकासका लागि

व्यक्तित्व बाहिरी आवरणमा मात्र भर पर्ने कुरा होइन, आफूलाई कसरी प्रस्तुत गरिन्छ भन्ने पनि हो । पहिरनले मात्र व्यक्तित्व निर्धारण गर्दैन बरु कसरी बोलिन्छ, कसरी खाइन्छ अनि कसरी हिँडिन्छ आदि कुरामा पनि आफ्नो व्यक्तित्व निर्भर रहन्छ । व्यक्तित्वमै सफलताको रहस्य लुकेको हुनाले सफलता प्राप्तिका लागि व्यक्तित्व निर्माण अत्यावश्यक छ । आफ्नो कस्तो पहिचान बन्छ भन्ने कुरा पनि व्यक्तित्वकै आधारमा तय हुन्छ तसर्थ कुनै पनि क्षेत्रमा प्रगति गर्न व्यक्तित्व प्रभावशाली बनाउनु जरुरी छ । प्रभावशाली व्यक्तित्वबिना सफलता प्राप्त गर्न असम्भव हुन्छ । हिजोआज व्यक्तित्व विकासका लागि तालिम पनि लिन सकिन्छ । तालिम प्रदान गर्ने संस्थामा गएर वा विज्ञहरूको सहायता लिएर व्यक्तित्वलाई चाहेअनुरूप बनाउन सकिन्छ ।

पहिरन : फेसन डिजाइनरहरूका अनुसार व्यक्तित्व विकासमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण भूमिका पहिरन वा ड्रेस सेन्सको हुन्छ । पहिरनलाई जति तरिका मिलाएर लगाउन सकियो त्यो त्यति नै प्रभावकारी हुन्छ । कस्तो अवसरमा कस्तो पहिरन लगाउनुपर्छ भन्ने कुराको जानकारी राखेर त्यसलाई अवलम्बन गर्दा अरूलाई सहजै आकर्षित गर्न सकिन्छ । पार्टी पहिरन, मिटिङ तथा कार्यालय जाँदाको पहिरन, भ्रमण गर्दाको पहिरन आदि एकै प्रकारको हुँदैन । त्यसैले जुन बेला जस्तो पहिरन लगाउँदा सुहाउँछ त्यसैअनुसार पहिरन छनोट गर्न सके व्यक्तित्वमा अभूतपूर्व आकर्षण उत्पन्न गराउन सकिन्छ । पार्टीकै कुरा गर्दा पनि आफ्नो घरमा पार्टी हुँदा र अरूको पार्टीमा जाँदा लगाइने पहिरन फरक किसिमको हुनु आवश्यक छ ।

शृंगार :

महिलाको सौन्दर्य शृंगार गर्दा अझ खुल्छ, शृंगारले व्यक्तित्वमा पनि परिवर्तन ल्याउँछ । शृंगार पनि कस्तो समारोहमा जाने हो त्यसैअनुरूप हुनुपर्छ । पार्टीमा जाने हो भने कलरफुल मेकअप तथा अफिसमा सामान्य हलुका मेकअप गर्नुपर्छ । पहिरन तथा उमेरका आधारमा पनि मेकअप फरक हुनुपर्छ अन्यथा आकर्षक बन्न गरिने मेकअपले भद्दा वा कुरूप बनाउन बेर लाग्दैन । मेकअप आफ्नो पद–प्रतिष्ठा, सामाजिक सम्बन्ध एवं मर्यादा अनुकूल पनि हुनुपर्छ ।

बडी ल्याङ्ग्वेज :

शरीरको पनि आफ्नै प्रकारको भाषा हुन्छ जसलाई चालढाल, बानी वा बडी ल्याङ्ग्वेज भनिन्छ । हिँडडुल गर्ने, उठबस गर्ने, उभिने, फोनमा कुरा गर्ने आदि कुरामा पनि सबैको आ–आफ्नै शैली हुन्छ । व्यक्तित्व निर्माणमा यस्ता कुराको पनि अहम् भूमिका हुन्छ । कसैको हात हल्लाउने, नङ टोक्ने, नाकमा हात लाने, औंलाले भुइँ कोतर्नेजस्तो बानी हुन्छ । यस्तो बानीले व्यक्तित्वमा नकारात्मक असर पुर्‍याउँछ ।

व्यक्तित्व विकासका लागि आफ्नो विशेषता पहिचान गर्नुपर्छ । खुबी वा बलियो पक्ष पहिचान भैसकेपछि त्यसलाई वृद्धि गर्ने र कमजोरी लुकाउने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।

सबैका लागि आफ्नो नाम सर्वाधिक प्रिय, मधुर एवं महत्वपूर्ण हुन्छ । अरूको प्रशंसा गरियो भने आफूले पनि अरूको प्रशंसा पाइन्छ । त्यसैले अरूको कुरा काट्नु हुँदैन, त्यसो गरे आफ्नो नकारात्मक छवि निर्माण हुन्छ र व्यक्तित्व विकासमा बाधा पुग्छ ।

राम्रो श्रोता बन्नुपर्छ । अरूको कुरालाई महत्व दिँदै ध्यानपूर्वक सुन्नु उपयुक्त हुन्छ । अरूको रुचि बुझेर व्यवहार गर्नसके अझ उत्तम हुन्छ, आफ्नो मात्र रुचिको कुरा गरेर अरूका अगाडि गलत छाप पर्न दिनु पनि राम्रो होइन । तर्कको अन्त्य हुँदैन, त्यसैले कुतर्क गरेर समय नष्ट गर्नु हुँदैन । उचित कुरा छ भने जोसुकैको विचारको सम्मान गर्नुपर्छ र आफ्नो गल्ती भए त्यसलाई स्वीकार गर्नुपर्छ । यसो गर्दा आफ्नै व्यक्तित्वमा निखार आउँछ ।

व्यवहारमा शिष्टाचार, अनुहारमा मुस्कान एवं आत्मविश्वास छ भने व्यक्तित्वमा गजबको चमक पैदा हुन्छ । तनाव, निराशा, क्रोध, चिडचिडेपनजस्ता भावना चाहेर पनि लुकाउन सकिँदैन, कलुषित भावनाले व्यक्तित्वलाई नै अनाकर्षक बनाउँछ ।

सकारात्मक सोच राख्नुपर्छ । आफूबाट गल्ती भए क्षमा माग्न कन्जुस्याइँ गर्नुहुँदैन । कसैले सहयोग गरे वा कसैको सेवा लिइएको भए धन्यवाद भन्न बिर्सनुहुँदैन । गल्ती ढाकछोप गर्ने, अरूमाथि दोष थोपरेर पन्छिने स्वभावले आफनै व्यक्तित्वमा नकारात्मक असर पुर्‍याउँछ ।